Roaming Through Byzantine Italy

Generally speaking, the Byzantine monuments you'll encounter in your travels are located near the eastern seacoast and in the major cities. Some of them are made even more striking and authentic by the quiet rural settings that surround them. Here are a few of our favorites, many of which date from the second great Byzantine period of the 11th to early 15th centuries.


Abruzzo

In Sulmona, the 11th-century cathedral of San Panfilo has a magnificent Byzantine-style relief of the Madonna in the crypt. Erected on the site of an 8th -century chapel dedicated to the Virgin Mary, which in turn had been erected atop a pagan shrine, Sulmona's cathedral has a lovely façade enlivened by two stone lions. The oldest part of the church is the crypt, where the elaborately decorated polychrome Madonna is set into a wall. Click here for lodgings in the area.

About 20 km from L'Aquila, in a delightful countryside setting, the tiny Oratorio di San Pellegrino is entirely covered with frescoes that are considered among the finest 9th-century paintings in the world.

Apulia

In the area around the town of Massafra are located several rural crypts and shrines decorated with proto-Christian frescoes and surrounded by hillside caves where the monks formerly sorted their medicinal herbs; often they survived here by lowering baskets to charitable passersby. The most stunning sanctuary is Santa Maria della Scala, a gleaming white jewel carved into the cave-lined hills. Reached by descending a 125-step baroque staircase, it has beautiful Byzantine decorations. Click here for lodgings in Massafra.

Molise

Near Castel San Vincenzo, in an unforgettable high plain setting surrounded by rockbound hills, snowcapped mountains and luxuriant evergreen forests, you will find a jewel-like lake, a beautifully restored Benedictine abbey and 9th-century hill town which scholars have likened to the monastery described by Umberto Eco in The Name of the Rose. Take the guided tour through the Carolingian abbey, to see the only complete early 8th-century fresco cycle ever painted in Europe by Byzantine artists. Click here for lodgings in the vicinity.

Basilicata

I Sassi di Matera, the eerie caves that were lived in by most of the town's population until they were outlawed in the 1950s, are often decorated with exquisite Byzantine mosaics and frescoes.

Calabria

Surprisingly, this region is a real Byzantine treasure trove. In Rossano, the 10th-century church of San Marco, defiantly perched on its own outcrop, is a mystical masterpiece, considered one of the best preserved Byzantine churches in Italy. It was built by St. Nilus the Younger as a retreat for the monks who lived in the tufa grottos underneath. Inside, there are still traces of the original wall frescoes.

Vibo Valentia, an ancient Calabrian city that has begrudgingly hosted Greeks, Romans, Byzantines, Normans and Bourbons, is home to the Byzantine temple of S. Ruba.

In the picturesque hill town of Bivongi stroll down the narrow streets, under archways, past high stone walls and out into the countryside to see the 11th-century church of San Giovanni Theresti, considered a masterpiece of Norman-Byzantine art. It contained a renowned library and was one of the most important monasteries in southern Italy until the 15th century.

Nearby Stilo is a fairly well preserved village whose main attraction is the Byzantine Cattolica, thought to have been built either in the 7th or the 10th century. Its elegant red brick façade, topped by four cylindrical cupolas, is visible from afar as you climb the slopes of Mt. Consolino. Inside, the church is small, austere and extremely mystical.

Gerace is one of the most interesting towns in southern Italy. Its castle was first erected in the 7th century, and though it has been devastated by numerous earthquakes, it is still an imposing bastion. The 11th-century cathedral is considered a national treasure, with its massive outer towers and spiritually inspiring interior. Add to that the picture-perfect streets of the town, which lead to three Byzantine churches (S. Giovanello, S. Maria del Maestro and S. Maria del Monserrato), and you have a destination well worth the detour.

Frascineto is a town which takes great pride in its Albanian heritage. Everything in town is written in two languages, and all the local residents will be happy to tell you about their ancestors, who came here in two waves, first in 1448 as mercenaries, and then in the 1500s to escape Turkish invasions. Perched on the edge of the picturesque Pollino National Park, Frascineto offers spectacular views of snow-capped mountains, as well as a remarkable museum housing over 250 Byzantine icons. The earliest of these, dating back to the 1500s, were brought here by the Albanians. The Museum of Byzantine Icons and Tradition is located on Piazza Albania, tel. (0981) 32688, open Monday-Friday 10:30 am-1:30pm and 4-7pm.

Friuli

Auileia, founded in 181 BC, eventually grew to have upwards of 100,000 inhabitants and was second in importance only to Rome. Its place was supplanted only after the emperors discovered Ravenna. The basilica preserves western Europe's finest early Christian mosaics in the form of an unforgettable 700-square-yard pavement. And be sure to visit the stunning Byzantine frescoes in the crypt.

Aviano's S. Giuliana church is decorated with one of the largest and most important late-medieval fresco cycles in Friuli Venezia Giulia. Covering the walls and the triumphal arch over the chancel are portraits of saints, several Mother and Child depictions, and a miracle from the life of Sant'Eligio, dating from 1329 to 1400. Click here for lodgings near Aquileia and Aviano.

Only a few miles away is Sesto al Reghena, a medieval village which grew up within the fortified walls of the Santa Maria in Sylvis Abbey. The hamlet eventually expanded, with the amusing result that there is now a moat and so-called "drawbridge" in the center of town. Within the walls you'll find a surprisingly integral 9th- to 12th-century village, radiating out from the original abbey buildings and watchtower. The basilica is a wonderful mixture of late Roman, Lombard and Byzantine architecture.

Lombardy

One of Milan's most beloved landmarks, Sant'Ambrogio, has lovely 5th-century mosaics in the 4th-century Sacello di San Vittore in Ciel D'Oro. This little chapel's name means "golden sky," and that is a literal reference to the pure gold cupola surmounting it, in the center of which is the portrait of Vittore, a soldier who was punished by Emperor Maximian for not relinquishing his Christian faith. Another symbol of the city, San Lorenzo Maggiore, has a floor plan reminiscent of San Vitale's; the chapel of Sant'Aquillino is decorated with beautiful 4th-century mosaics.

Marches

Ancona's busy harbor is guarded by the exquisite Byzantine-Lombard-Gothic church of San Ciriaco. Dating back to the 10th century, it is one of the best Lombard-Romanesque churches in Italy.

Sicily

Siracusa was actually the seat of the Eastern Roman Empire for five very bizarre years from 663 to 668 AD. Remaining from that period are the bathhouse in Akradina, the necropolis of Ortygia Island, some faded frescoes in the crypt of the church of Santa Lucia and a few chambers in Euryalus Castle.

Cefalu's cathedral is a Norman building, commissioned by Roger II in 1131. Popular legend says the future king gave it in gratitude for having been saved at sea, but the truth is probably that he chose this site, halfway between Palermo and Messina, as a buffer zone between the Byzantines and the Arabs, both of whom had claims on the island. Inside the church, the presbytery is entirely covered with Byzantine mosaics. They include what are widely considered to be the most graceful mosaic portraits anywhere of Christ and the Virgin.

In Palermo, the 12th-century Palatine Chapel mosaics fit nicely into the period between Cefalù's mosaics and those at Monreale. Created for King Roger II by highly skilled Byzantine artists, they show stories of Saints Peter and Paul along the aisle, Episodes from the Old Testament in the nave, Christ Pantocrator with Angels and Archangels in the dome, Prophets, Saints and Evangelists in the drum and moldings, and Christ Giving the Blessing in the apse. The king himself is depicted in a delightful mosaic (seen here). Click here for lodgings in the area of Palermo and Cefalù.

Umbria

Spoleto's cathedral of Santa Maria Assunta is unforgettable. You approach down a broad staircase, with the terra cotta-paved piazza, 13th-century façade and Romanesque bell tower laid out before you like the world's most perfect stage set. Inside is a veritable treasure trove of medieval and Renaissance art to rival almost any museums, plus a Byzantine icon donated by Barbarossa himself. Click here for lodgings in and around Spoleto.

Η Βυζαντινή διπλωματία.Byzantine diplomacy

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Η συμβατική θεώρηση της διπλωματίας είναι αυτή που την θέλει ως διαπραγμάτευση και συμβιβασμό που οδηγεί στην τακτοποίηση των διαφορών. Ωστόσο, η ιστορία συχνά ανατρέπει αυτή την άποψη. Η διεξαγωγή των διεθνών σχέσεων είναι επίσης  πάλη ανάμεσα στα εθνικά συμφέροντα και η διπλωματία μπορεί ν’ αποδειχθεί αποτελεσματικότατο όπλο. Σε μια διασκευή της ρήσης του Κλαούσεβιτς θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι διεθνείς σχέσεις είναι πόλεμος που διεξάγεται με άλλα μέσα. 

Κανένα κράτος δεν προσέφερε περισσότερα στην πρόοδο της ενάσκησης της εξωτερικής πολιτικής περισσότερο από την Βυζαντινή αυτοκρατορία /Ρωμανία. Για πάνω από 1100 χρόνια επέζησε και εξαπλώθηκε μέσω δεξιότεχνων χειρισμών των αντιπάλων της κατά την άσκηση περίπλοκης διπλωματίας. Εκατοντάδες χρόνια πριν τον Μακιαβέλι, ο ιστορικός Ιωάννης Κίνναμος έγραψε: «Εφόσον πολλά και διαφορετικά μέσα οδηγούν στην επίτευξη ενός σκοπού, η νίκη είναι θέμα του ενδιαφέροντος που δείχνει κάποιος για να την πετύχει». Η εξέταση της τακτικής της βυζαντινής διπλωματίας θα μπορούσε να βοηθήσει τους σημερινούς διπλωμάτες να κατανοήσουν τα κίνητρα των συνομιλητών τους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Το Βυζαντιο/Ρωμανία ήταν η συνέχεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  Ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε   την πρωτεύουσα του Κράτους στις ακτές του Βοσπόρου το 330, μετονομάζοντας το Βυζάντιο σε Κωνσταντινούπολη. Στρατηγικά η Πόλη βρίσκονταν στο σταυροδρόμι Ανατολής-Δύσης καθώς και στο θαλάσσιο άξονα Μαύρης θάλασσας-Μεσογείου. Η συνεχείς επιδρομές των βαρβάρων είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της αυτοκρατορικής εξουσίας στη Δύση και την συνέχισή της από μόνο τον Ρωμαίο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.    

Συν τω χρόνω πολλαπλά βαρβαρικά κύματα επέπεσαν στο σώμα της αυτοκρατορίας,  Ούνοι, Γοτθοι, Πέρσες, Σλάβοι, Άραβες, Βούλγαροι, Νορμανδοί κ.α. Όλοι αποπειράθηκαν να καταστρέψουν την αυτοκρατορία, αλλά όλοι αντιμετωπίστηκαν. Με μια στρατιωτική δύναμη που ποτέ δεν ξεπέρασε τους 140,000 άνδρες, οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν με ενεργό τρόπο την εξωτερική πολιτική, η οποία τους επέτρεψε να διατηρήσουν την επιρροή τους στην Κεντρική Ευρώπη, την Ιταλία και την Δυτική Ευρώπη, και να υπερασπίσουν την ρωμαίικη κληρονομιά για τις επόμενες γενεές. Την βυζαντινή διπλωματία αντέγραψαν αργότερα  οι επίγονες ανερχόμενες δυνάμεις της Βενετικής Δημοκρατίας και την Οθωμανικής και Ρωσικής αυτοκρατορίας. 

Ο Αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης δεν διατηρούσε μόνιμο διπλωματικό σώμα σε καμιά ξένη χώρα. Έστελνε έμπιστους ευγενείς ή κληρικούς στις διπλωματικές αποστολές του. Για πρακτικούς λόγους οι πρέσβεις αυτοί ήταν εξοικειωμένοι με τις χώρες τις οποίες επισκέπτονταν, είτε μέσω προηγούμενων ταξιδιών τους, είτε λόγω εθνικού υπόβαθρου. Παρόλα αυτά προηγούνταν εις βάθος ενημέρωση πριν την αποστολή τους. Όχι μόνο προετοίμαζαν και την παραμικρή λεπτομέρεια για την επίτευξη του σκοπού τους, αλλά ενημερώνονταν και για τις πρόσφατες εξελίξεις στην αυλή του ηγεμόνα που θα επισκέπτονταν. Συνεχείς επαφές διατηρούνταν με την Κωνσταντινούπολη και οι αποστολές μπορούσαν να διαρκέσουν και ένα χρόνο. Πρώτοι αυτοί εισήγαγαν την τακτική της αποστολής διπλωματικών αναφορών στην κυβέρνησή τους.

Αυτό που διακρίνει το Βυζάντιο/Ρωμανία από άλλα κράτη της εποχής του είναι η ενεργή ανάμειξή του στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών. Σήμερα θεωρούμε δεδομένο την ύπαρξη κρατικών υπηρεσιών για την συλλογή και την επεξεργασία πληροφοριών, την καλλιέργεια  υποστήριξης σε ξένους κύκλους και ίσως την πρόκληση επανάστασης. Η ύπαρξη όμως, ενός τόσο εκλεπτυσμένου και καλοστημένου μηχανισμού τον Στ’ αι. είναι αξιοσημείωτη.

Ως βοήθεια στην αντιμετώπιση άλλων εθνών, οι Βυζαντινοί είχαν στήσει έναν οργανισμό που συνέλεγε πληροφορίες από κάθε δυνατή πηγή και κρατούσε αρχεία για το ποιος είχε επιρροή, ποιος ύποπτος δωροδοκίας, ποιες ήταν οι ιστορικές ρίζες ενός λαού, τι χρειαζόταν για να εντυπωσιαστούν, κ.τ.λ. Σε πολλές περιπτώσεις η πληροφορία που έφθανε στο «λογοθέσιο», ήταν η πρώτη γραπτή μαρτυρία γι’ αυτούς τους λαούς, καθώς οι ίδιοι οι βάρβαροι σπάνια να κρατούσαν γραπτά μνημεία για τους εαυτούς τους. Εξοπλισμένος με αυτή τη γνώση ο αυτοκράτορας και οι διπλωμάτες του κατανοούσαν πλήρως τις δυνατότητες των συμμάχων τους και τις αδυναμίες των εχθρών τους.

Οι βυζαντινοί εφάρμοζαν  πλήθος τακτικών, είτε εμφανώς είτε συγκεκαλυμμένα, για να πετύχουν τις επιδιώξεις τους μέσω διπλωματικών οδών αντί ισχύος.  Μια τέτοια τακτική ήταν οι τελετές. Για έναν φύλαρχο κάποιας νομαδικής φυλής από τις στέπες της Ασίας, οι εκπρόσωποι του αυτοκράτορα με τα μυθικά δώρα και τις προσκλήσεις στην φανταχτερή αυλή της Κωνσταντινούπολης, η πολυτελής συνοδεία στην μοναδική Πόλη του κόσμου με μισό εκατομμύριο κατοίκους και έκταση μεγαλύτερη από όση καταλάμβανε όλη η φυλή, η θέα των θεοφρούρητων τειχών, των κατάφρακτων ιπποτών, των εξωτικών αγαθών, τα πολύβοα παζάρια, οι πανάρχαιοι επιβλητικοί ναοί και η εκστατική μυσταγωγία, ήταν παράγοντες με καταλυτική επίδραση.

Τα τεράστια πολυτελή παλάτια, η εθιμοτυπία της αυλής, οι καλοκουρδισμένοι αυλικοί, η αίθουσα του θρόνου με τα επιβλητικά λιοντάρια, τα χρυσά δέντρα, τα τιτιβίσματα των μηχανικών πουλιών, του αυτοκράτορα που ανεβοκατεβαίνει στον ουρανό με τον θρόνο του, τα πλούσια δώρα και οι υποσχέσεις για ακόμη περισσότερα, δεν άφηναν περιθώρια για διλήμματα και αναποφασιστικότητες. Ο φύλαρχος ήταν τώρα πια σύμμαχος και ο γενναιόδωρος αυτοκράτορας του επέτρεπε να κρατήσει όλη τη λεία από την λεηλασία. Από τη στιγμή αυτή οι εχθροί του αυτοκράτορα έτρεμαν, νικημένοι τις περισσότερες φορές από την διπλωματία του παρά από τις λόγχες του. 

Μια άλλη τακτική ήταν η δωροδοκία. Το βυζαντινό νόμισμα ήταν το δολλάριο του Μεσαίωνα και εξασφάλιζε επιρροή. Τα κωνσταντινάτα ξοδεύονταν απλόχερα και πολλές φορές ένα πουγκί χρυσάφι απέτρεψε την στρατολόγηση ενός κατά πολύ ακριβότερου στρατού. Κανείς βάρβαρος δεν μπορούσε ν’ αντισταθεί στην λάμψη του βυζαντινού χρυσού. Τον 11ο αι. ο Σελτζούκος σουλτάνος έστειλε έναν διπλωμάτη να διαπραγματευθεί τον καθορισμό των συνόρων με την αυτοκρατορία. Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός έκλεισε μυστική συμφωνία με τον απεσταλμένο του σουλτάνου κατοχυρώνοντας το φρούριο της Σινώπης. Μέχρι να καταλάβει ο σουλτάνος τι είχε γίνει, οι αυτοκρατορικοί είχαν καταλάβει το φρούριο.

Περίπου 200 χρόνια αργότερα ο επίφοβος εχθρός της αυτοκρατορίας ήταν ο Κάρολος ο Ανδεγαυός, που έλεγχε την Σικελία και μέρος της ιταλικής ενδοχώρας. Ο Κάρολος φιλοδοξούσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και να γίνει ο ίδιος αυτοκράτορας. Ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος με υποσχέσεις περί ενώσεως των Εκκλησιών χρησιμοποιούσε τον πάπα Νικόλαο τον Γ’, ο οποίος απαγόρευε στον Κάρολο να κάνει την οποιαδήποτε κίνηση. Όταν και ο πάπας απηύδησε από την κωλυσιεργία και επέτρεψε στον Κάρολο να επιτεθεί, η βυζαντινή  διπλωματία υποκίνησε επανάσταση στη Σικελία (Σικελικός Εσπερινός) και έτσι η αυτοκρατορία σώθηκε για άλλη μια φορά από τις αρπακτικές διαθέσεις των Δυτικών.

Άλλη μια τακτική ήταν η διατήρηση μιας ισορροπίας στις σχέσεις με τους βάρβαρους λαούς. Αν οι Βούλγαροι προκαλούσαν προβλήματα, στρατολογούνταν οι Ρώσοι. Αν οι Ρώσοι ξεπερνούσαν τα όρια, καλούνταν οι Πατζινάκες. Οι Κομάνοι και οι Ούζοι ήταν εφεδρείες για ώρα ανάγκης. Οι βυζαντινοί πάντα είχαν σε ετοιμότητα κάποιον σύμμαχο να συνδράμει, όταν κάποιος άλλος μετατρέπονταν σε εχθρό. 

Ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, διατηρούσε σχέσεις με τον οποιοδήποτε υποψήφιο διεκδικητή ενός ξένου θρόνου. Έτσι αν για παράδειγμα κάποιος Σελτζούκος σουλτάνος εκδήλωνε πρόθεση να επιτεθεί, τότε το πιο πιθανό ήταν ότι θα αντιμετώπιζε την εξέγερση κάποιου νεώτερου αδελφού του, δυναμικού διεκδικητή του σουλτανάτου. Με το βυζαντινό χρυσό στις τσέπες του θα ανατάρασσε την τουρκική επικράτεια αρκετά, ώστε να εξασφαλίσει έναν ήσυχο ύπνο στην Κωνσταντινούπολη. 

Σε περιπτώσεις που το μέλλον της αυτοκρατορίας διακυβεύονταν, αρκούσε ένα καλοστημένο τέχνασμα, η επιτυχία του οποίου εξασφάλιζε την σωτηρία των στρατιωτών και την εξοικονόμηση πόρων. Έτσι ο Ηράκλειος κάποια στιγμή υπέκλεψε ένα μήνυμα από τον Πέρση Σάχη Χοσρόη, στο οποίο διατάσσονταν η εκτέλεση του στρατηγού του  Σαρβαραζά. Ο Ηράκλειος προσέθεσε και τα ονόματα 400 ακόμη αξιωματούχων της περσικής αυλής και αναδρομολόγησε το μήνυμα στον Σαρβαραζά. Το στρατήγημα ήταν ευφυέστατο. Ο στρατηγός και οι αξιωματούχοι εξεγέρθηκαν κατά του Χοσρόη, τον ανέτρεψαν κι έκλεισαν ειρήνη με τον Ηράκλειο. 

Σε ένα άλλο επεισόδιο, ο εχθρικός βενετικός στόλος διαχείμαζε στην Χίο, απειλώντας την βυζαντινή επικράτεια. Οι Βενετοί έστειλαν πρέσβεις στην Κωνσταντινούπολη για διαπραγματεύσεις. Ο Μανουήλ Α’ Κομνηνός αρνήθηκε να τους συναντήσει. Οι πρέσβεις επέστρεψαν στην Χίο μαζί με έναν Βυζαντινό υπάλληλο, που πρότεινε την διενέργεια νέας αποστολής.  Ο Βενετός Δόγης, διοικητής του στόλου, συμφώνησε. Μετά την αναχώρηση της δεύτερης αποστολής ξέσπασε λοιμική νόσος στο στρατόπεδο των Βενετών. Παραπάνω από 1000 στρατιώτες και ναύτες πέθαναν μέσα σε λίγες μέρες.

Οι φήμες έλεγαν ότι ο Βυζαντινός απεσταλμένος είχε δηλητηριάσει το νερό. Οι Βενετοί έστειλαν και τρίτη αποστολή στην αυτοκρατορική αυλή. Αλλά ο Μανουήλ Κομνηνός ήταν ενήμερος για τις εξελίξεις και ήξερε ότι τώρα πια δεν χρειαζόταν να κάνει υποχωρήσεις. Έτσι μάκραινε τις διαπραγματεύσεις τόσο ώστε ο Δόγης αναγκάσθηκε να υποχωρήσει για να γλιτώσει την ανταρσία των πληρωμάτων του. Κατά τον απόπλου του βενετικού στόλου μια αυτοκρατορική ναυτική δύναμη επιτέθηκε απροειδοποίητα και αποδεκάτισε τους Βενετούς. Αμέσως μετά ο Μανουήλ έστειλε μήνυμα στον Δόγη που απλά προσέθετε προσβολή στην ήττα του : «Ο λαός σου έχει να επιδείξει μέχρι τώρα μόνο βλακεία»   

Όχι μόνο ο Ελληνισμός αλλά και όλος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός χρωστάει ευγνωμοσύνη στις διπλωματικές ικανότητες των Βυζαντινών. Αν οι τελευταίοι δεν ήταν τόσο επιδέξιοι στους χειρισμούς τους ολόκληρη η ευρωπαϊκή ιστορία θα ήταν πολύ διαφορετική. Το χριστιανικό αυτό ανάχωμα απέτρεπε την εισβολή του Ισλάμ στην Ευρώπη  από τον Ζ’ ως τον ΙΕ’ αι. Όταν πια ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β’ κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη, οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης είχαν ανδρωθεί αρκετά, μέσω της επαφής τους με τον βυζαντινό πολιτισμό, ώστε να αντισταθούν στην περαιτέρω εξάπλωση. Αν αυτό συνέβαινε νωρίτερα, όταν οι λαοί αυτοί βρίσκονταν ακόμη σε βάρβαρη κατάσταση, το μέλλον της  Ευρώπης θα ήταν αμφίβολο. Η συμβολή της βυζαντινής διπλωματίας είναι αναντίρρητη. Υπήρξε ένα επιτυχημένο, χαμηλού κόστους, χαμηλού ρίσκου, ευέλικτο και αποτελεσματικό όπλο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.    Ιωάννης Κίνναμος, Ιστοριών Βιβλία Ζ’, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 13, Βόννη 1836.
2.    Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία,  Β2 867-1081, Βάνιας 19972.
3.     Ιωαν. Καραγιαννόπουλος, Το Βυζαντινό Κράτος, Βάνιας 20014.
4.    Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζαντινός Πολιτισμός, Γαλαξίας-Ερμείας 1992.
5.    Michael Angold, Η Βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025-1204, Παπαδήμας 20083.
6.    Donald M. Nicol, Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου 1261-1453, Παπαδήμας 20054.
7.     A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τ.Α’- Β’ , Μπεγαρδής χ.χ.

H καταστολή του αμιράτου της Κρήτης

Νικηφόρος Φωκάς

Ο βαcιλεύς αυτοκράτωρ Ρωμανός Β' Πορφυρογέννητος ([945] 959 - 963) εντρυφά στις χαρές της ζωής, προτιμώντας ν'αφήνει την διοίκηση της Ρωμανίας στους ευνούχους παρακοιμωμένους Βασίλειο Λακαπηνό και Ιωσήφ Βρίγγα, και την διεξαγωγή των πολέμων στους Καππαδόκες αδελφούς Λέοντα και Νικηφόρο Φωκά. καβαλάρηδες από ειδική μονάδα καταφράκτων, ήτοι βαριά θωρακισμένου αυτοκρατορικού ιππικού: ~ κλιβανάριοι ή κλιβανοφόροι ~ πάνω από το κλιβάνιο φορούν καββάδιο Έτσι, όντας δομέστικος των Σχολών της Ανατολής ήδη από το Σωτήριον Έτος 950, ο Νικηφόρος Φωκάς βρίσκει την ευκαιρία και τον χρόνο, και μεταρρυθμίζει ταφοσσάτα της Ρωμανίας (φουσάτο = στρατός του Βυζαντίου), ετοιμάζοντας την αντεπίθεση της Αυτοκρατορίας προς όλα τα μέτωπα, δίνοντας έμφαση τόσο στο βαριά θωρακισμένο ιππικό των καταφράκτων, όσο και σε εξειδικευμένες μονάδες, όπως π.χ οι μεναυλάτοι (τρόπον τινά αναβίωση των Ρωμαίων λεγεωναρίων: κραδαίνουν μεναύλια, ήτοι κοντές λόγχες ενισχυμένης αιχμής, τύπου pilvm, για την απόκρουση μονάδων ιππικού).  στιγμιότυπο μάχης Ρωμιών εναντίον Σαρακηνών,  όπου φαίνεται η εκτίναξη μεναύλων στο φόντο Όμως, ο άξιος και ενάρετος Νικηφόρος μένει στην Ιστορία (Το Πολεμικό μας Ναυτικό τον έκανε και φρεγάτα!), κυρίως επειδή τσάκισε το αποσχιστικό αμιράτο της Κρήτης, από το οποίο απειλούνταν τότε η κυριαρχία της Αυτοκρατορίας μας στο Αιγαίο. Με ορμητήρια σε στρατηγικά νησιά όπως η Αίγινα (για τον Αργοσαρωνικό), και η Πάρος (για το κεντρικό Αιγαίο), Κρήτες καταδρομείς λεηλατούσαν συστηματικά (824-961 μ.Χ), ό,τι είχαν αφήσει άθικτο στον Ελλαδικό χώρο οι Αβαροσλάβοι επιδρομείς κατά το διάστημα 600~800 μ.Χ. Ρωμιός κατάφρακτος ιππεύς του 10ου αι, με λωρίκιο θώρακα Ο Νικηφόρος Φωκάς καταφέρνει στη συνέχεια και κατακτά και την ίδια την Κρήτη το 961, καταλύοντας το παρασιτικό αμιράτο της.  Στην συνέχεια, το 962 ο Νικηφόρος υποτάσσει και το αμιράτο του Χαλεπιού, που αποτελεί δυτικό κλάδο της δυναστείας των Χαμδανιδών στην Συρία, καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα του καυχησιάρη αμιρά Σαΐφ αλ-Ντάβλα, Χαλέπιον (Αλέπο, η αρχ. Βέροια). Ένα έτος μετά, και συγκεκριμένα ύστερα από τον άκαιρο - και ύποπτο! - θάνατο του αυτοκράτορα Ρωμανού Β΄ το 963, η εξουσία περνάει στα χέρια της χήρας του, της αυγούστας Θεοφανούς (πανέμορφη ελληνίδα, γεννημένη στη Λακωνία ως Αναστασώ, θυγατέρα του φτωχού κάπελα Κρατερού), η οποία τώρα παντρεύεται τον κουμπάρο της, ως νονό παιδιού της, τον ισχυρότερο και δημοφιλέστερο στρατηγό της εποχής, δηλαδή τον θριαμβευτή της Κρήτης, Νικηφόρο Φωκά. ο Νικηφόρος Β', ως βαcιλεύς αυτοκράτωρ,  κρατώντας πρόδρομη εκδοχή σπαθιού τύπου πάλα Σύμφωνα με αραβικές πηγές, ο Φωκάς σφάζει 40.000 ψυχές κατά την άλωση του Χάντακα (το σημ. Ηράκλειο) το 961.  ο μεσαιωνικός Χάνταξ η έκταση του αρχικού Χάντακος, εντός των αστεροειδών οχυρώσεων της βενετσιάνικης Candia του 16ου αι Αμέσως μετά, όμως, ο Νικηφόρος Β' επιχειρεί να εξουδετερώσει την απειλή που εξακολουθεί να αποτελεί ο λαός του νησιού, με ειρηνικά μέσα. Συγκεκριμένα, ο Νικηφόρος στέλνει στη Μεγαλόνησο αρμοδίους φίλους του, όπως π.χ:  τον Όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε» (με έντονο ιεραποστολικό έργο εντός της Ρωμανίας: στην Κρήτη, την Εύβοια, και τη Λακωνία),  τον Άγιο Αθανάσιο [τον Αθωνίτη, ήτοι τον ιδρυτή του αρχαιοτέρου υπάρχοντος μοναστηριού στο Άγιον Όρος, τη Μεγίστη Λαύρα],  ίσως και άλλους ιεραποστόλους, ξεχασμένους πια. Στόχος τους, η επιθυμία του αυτοκράτορα για αναίμακτο προσηλυτισμό των Μουσουλμάνων Κρητικών.  Εν καιρώ, θα ακολουθήσουν και άλλοι ακόμα "απόστολοι της Ορθής Πίστεως", όπως ο γηγενής Άγιος κυρ Ιωάννης Ξένος, ο οποίος και θα διαπρέψει μια γενιά αργότερα, αν και θα μείνει δια βίου στη Μεγαλόνησο, σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες φίλους του Φωκά, οι οποίοι θ'αναχωρήσουν συντόμως από την Κρήτη, για την ανάληψη άλλων αποστολών, ο Άγιος Αθανάσιος στον Άθω, εν πολλοίς άνδρο των Εθνικών ακόμα, και ο Όσιος Νίκων στη Λακωνία, όπου θα εξαπολύσει επιχείρηση ταυτόχρονης εξάλειψης των Εθνικών Ελλήνων, των Ρωμανιοτών Ιουδαίων, των Ροντνοβέρων Σθλάβων, όλων των μη-Χριστιανών γενικότερα.  Ο ζήλος του Νίκωνος, του οσίου φίλου του Νικηφόρου Β', σίγουρα υπερβαίνει τις επιταγές του καλογέρου-αυτοκράτορα. Αυτό φαίνεται από τη συμπεριφορά του Οσίου Νίκωνα ύστερα από το θάνατο του Νικηφόρου Β' Φωκά το 969, π.χ. στην Πελοπόννησο, όπου θα "αποβιώσει" ο έφορος των εθνικών γαιών &δούκας των Ελλήνων, Αντίοχος, όταν μαζί με τον στρατηγό Γρηγόριο, θ'αρνηθούν να διακόψουν αθλητικούς αγώνες, την ημέρα των εγκαινίων ανέγερσης καθεδρικού χριστιανικού ναού στην πόλη Λακεδαιμονία, που οργανώνει ο Όσιος Νίκων. Άλλος Ρωμιός αξιωματούχος που επίσης ταξινομείται τότε, ως εχθρός του Νίκωνα, είναι ο Ιωάννης Άρατος, που επιχειρεί να προστατεύσει τους Ιουδαίους της Λακεδαιμονίας από το αυτοδίκαιο μένος του οσίου. Από εκείνη την κόντρα, σώζεται το παροιμιώδες: «Άρατε κατάρατε». Εν τω μεταξύ, στην Κρήτη, όταν κάποια στιγμή θα διαπιστωθεί η σχετική αποτυχία (ή η αργοπορία) των ιεραποστολών, οργανώνεται ο εκτενέστερος αποικισμός που πραγματοποιήθηκε ποτέ στο νησί. Συγκεκριμένα, η Μεγαλόνησος εποικίζεται μαζικά με Χριστιανούς απ' όλες της άκρες της Αυτοκρατορίας: «Ελλαδίτες»(Έλληνες & Βλάχοι), Αρμένιοι, Σύροι (Γαβάλαδες, Μουσούροι και άλλοι οίκοι), Καππαδόκες, Βούλγαροι, «Αρμπαρίτες», «Ίβηρες» (Καρτβέλοι & Κόλχοι) μεταξύ άλλων, συρρέουν στην Κρήτη, όπου συνδιαμορφώνουν με τους έως τώρα ιθαγενείς, το σύγχρονο πληθυσμό του νησιού, τσι Κρητίκαρους. Π.χ. τα κρητικά χωριά Λούλος και Γέργερη, προέρχονται από ομώνυμες πολίχνες της Καππαδοκίας. Λόγω και του καππαδοκικού στοιχείου, είναι πολύ πιθανόν ο αποικισμός ν' αποτελεί εντολή του ίδιου του Νικηφόρου Β', ακόμα και αν υλοποιείται εντός της δεκαετίας του 970. Βέβαια υφίσταται εθνική συνέχεια των Κρητικών, τόσο με τον διαχρονικό Ελληνισμό, όσο και με τις μινωικές τους ρίζες, δεσμός που προδίδεται π.χ από τοπωνύμια όπως:  Σούγια [<-- Συία] <-- Σ{ου}ία (συς = γουρούνι),  Αράδαινα [<-- Αραδήν] <-- Αραδάν,  Κάντανος <-- Καντανία,  Σκλαβοπούλα <-- Δουλόπολις,  Ρέθυμνο <-- Ρίθυμνα,  Ιεράπετρα <-- Ιεράπυτνα <-- Πύτνα (= λόφος) ή Κύρβα,  Σητεία <-- 'Ητις ή Ητεία! Η Ρωμανία του Νικηφόρου Β' (963-69) αντιμετωπίζει με σχετική επιτυχία και την Βουλγαρία, ναι μεν διπλωματικό της «τέκνον» -αν και συγχρόνως και γεωπολιτικός ανταγωνιστής. Όμως η Βουλγαρία δεν επιβιώνει θύλακας αντιφρονούντων στα κεντρικά Βαλκάνια, υπό την ικανή ηγεσία των γιων του Αρμενίου αξιωματούχου Νικολάου του Κόμητος.   Επίσης, ψυχραίνονται οι σχέσεις της Ρωμανίας με τη Γερμανία. Με τον αέρα του νικητή, ο νέος Ρωμιός αυτοκράτορας καυχιέται στον εριστικό Λιουτπράνδο, πρεσβευτή του κατά τι ισχυροτέρου Γερμανού ομολόγου του, του Όθωνα Β', ότι «navigatio mihi est», ήτοι «η ναυσιπλοΐα μου ανήκει». Τελικά, η μπλόφα έχει αίσιο τέλος, με το γάμο του αυτοκράτορα Όθωνος Β΄, του σαξονικού οίκου των Λιουντολφιγκς, και της Θεοφανούς, κόρης του Κωνσταντίνου Σκληρού και της Σοφίας Φώκαινας, ανηψιάς του Νικηφόρου Φωκά, και εξ αγχιστείας ανηψιάς του επόμενου αυτοκράτορα, του Ιωάννου Τσιμισκή. Μαγκιές επιφυλάσσει ο Νικηφόρος Β' και για την Αραβία. Σε επιστολή του προς τον χαλίφη της Αραπιάς, αλ-Μουτι των Αββασιδών, τον Ιούλιο του 964, αναφέρει χαρακτηριστικά:  «Γιατί θα οδηγήσω τον στρατό μου στη Βαγδάτη και θα την κατακάψω.  Τα τείχη της θα ρίξω, και τα παιδιά της, αιχμάλωτα θα πάρω. Από εκεί θα πάω στη Σιράζ και τη Ράυυ (αι αρχ. Ράγαι),  γι' αυτό ενημερώστε το Χωρασάν (Αριάνα: η ανατολική εσχατιά του Ιράν, σημ. Αφγανιστάν & Τατζικιστάν),  για τις προθέσεις μου. Η Μέκκα θα γίνει δική μου, αιωνίως. Θα χτυπήσω και νότια, κυριεύοντας την Υεμένη,  και βόρεια, φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ. Θα κατακτήσω Ανατολή και Δύση,  και θα προαγάγω την Αληθή Πίστη και τον Σταυρό παντού» Πέραν από διπλωματικές μεγαλοστομίες, καταστέλλονται διάφορα ακριτικά αμιράτα στο Λεβάντε, π.χ. της Ταρσού, της Μελιτηνής και της Γερμανικείας, μεταξύ άλλων με εξαιρετικό λάφυρο και την ακριβή --αν και μπαταρισμένη από το τακτικό άγγιγμα του Εγκελάδου-- Αντιόχεια!  Ενώ, ο κύριος κορμός του αυτοκρατορικού στρατού δραστηριοποιείται νικηφόρα στην ευρύτερη Συρία, ο Φωκάς θα στείλει στο Κίαβον (Κίεβο, σημ. Κίιφ) τον Καλοκύρη από τη Χερσώνα, καλώντας το μεγάλο ηγεμόνα (στόλνυι ή βέλικιυ κνυάζ) των Ρως, Σβιατοσλάβο, για να συμβάλλει στην οριστική υποταγή της Βουλγαρίας του τσάρου Βόρη Β'. Όμως, ο Σβιατοσλάβος, δεινός πολέμαρχος που ήδη έχει τσακίσει Βούλγαρους του π. Βόλγα, Χάζαρους και Πατσινάκες(Πετσενέγοι), σύντομα θα διεκδικήσει αλαζονικά και την κυριότητα της Βουλγαρίας, αλλά και της ευρωπαϊκής Ρωμανίας, γενικότερα.  Ο βασιλεύς αυτοκράτωρ Νικηφόρος Β' κερδίζει χρόνο, προσεγγίζοντας με επιτυχία μεγάλη μερίδα της βουλγαρικής αριστοκρατίας. Όμως, έχει ήδη μαζέψει θανάσιμους εχθρούς στο ανακτορικό περιβάλλον, κυρίως την ίδια του τη σύζυγο, την αυτοκράτειρα Θεοφανώ. Έτσι θα δολοφονηθεί το 969, από τον Αρμένιο ανηψιό του, και εραστή της βασιλομήτωρος Θεοφανούς, τον Ιωάννη Τσιμισκή ή Τζιμισχή από τον οίκο Κουρκούα. Προς τιμήν τους, και οι δυο σφετεριστές, και σύζυγοι της Θεοφανούς, θα σεβαστούν τα πορφυρογέννητα τέκνα της από τον Ρωμανό Β', ήτοι τον Βασίλειο Β' ([958]976-1025) και τον Κωνσταντίνο Η' ([960]976-1028).   Περήφανοι απόγονοι του οίκου των Φωκάδων είναι οι Φωκάδες των Παξών και γενικά του Ιονίου, οι Καλλέργηδες και οι Καβαλιεράκηδες της Κρήτης, oι Calergi της Βενετίας και της Αυστρίας, και οι Νακφούρ (εκ του "Νικηφόρος") του Λιβάνου και της ευρύτερης Συρίας. Ο οίκος των Φωκάδων ήταν ήδη πολυμελής & πανίσχυρος την εποχή του "καλογέρου-αυτοκράτορα" Νικηφόρου Β΄. Όμως, είναι ιδιαιτέρως αμφίβολο το ν'άφησε απογόνους ο ίδιος ο Νικηφόρος Β΄, αφού ο μοναχογιός του, Βάρδας, πέθανε νέος. Τότε οι Φωκάδες κυριαρχούσαν στην Ανατολία με επίκεντρο την Καππαδοκία (όπου το όνομα "Καππαδοκία" δεν αποτελεί εθνωνύμιο, αλλά ξεκίνησε ως ονομασία σατραπείας, δηλαδή διοικητικής περιφέρειας της Περσικής Αυτοκρατορίας), τόσο σε συνεργασία με άλλους ιθαγενείς οίκους όπως οι Δαλασσηνοί, οι Μαλεΐνοι, όσο και με αρμένικους, όπως οι Κουρκούες (Γκουργκάν, με απώτερη ~μάλλον μη-πραγματική~ καταγωγή από το ιρανικό έθνος των Υρκανών) και οι Μαμικονιάν (με απώτερη, μη-πραγματική καταγωγή από τους Κινέζους, αλλά μάλλον πιο υπαρκτή ιαννική καταγωγή!). Άλλωστε, από πολλά χρόνια πίσω, η Καππαδοκία ανήκε στην σφαίρα επιρροής του αρμενικού έθνους. Πάντως, παρόλο που παρέμεναν πεισματικά αγκιστρωμένοι στην διαφορετικότητά τους, εν τούτοις και οι Αρμένιοι (και τα μικρότερα έθνη που υιοθετούσαν τα αρμενικά ήθη, όπως οι Καππαδόκες, οι Ίσαυροι και οι Κίλικες), διατηρούσαν γέφυρες προσέγγισης και συγχρωτισμού με τους υπολοίπους Ρωμιούς, αφού άλλωστε συχνά κυβερνούσαν ολόκληρη την Ρωμανία!  Μόλις ανακηρυχτεί βασιλεύς αυτοκράτωρ το 963, ο Νικηφόρος Β' θα εκχωρήσει το όρος Άθως στον καλό του φίλο, Αθανάσιο τον εκ Τραπεζούντος. Πρόκειται για τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, γεννημένο Αβραάμ, ήδη καταξιωμένο ως ιεραπόστολο σε Κρήτη, και με μελλοντικό έργο σε Εύβοια και Λακωνία.  Ο Αθανάσιος έχει ήδη αποστασιοποιηθεί απηυδισμένος από τη μοναστική πολιτεία της Βιθυνίας (στα όρη Κύμινας και Όλυμπος). Οπότε τώρα, με βασιλική αρωγή, χτίζει την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, βελτιώνοντας έτσι, και αναβαθμίζοντας, την έως τώρα ασήμαντη μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους, και διοικώντας άπαντες στην χερσόνησο του Άθω, ως γενικός πατέρας, Πρώτος αββάς, εξού και το Πρωτάτο στις Καρυές.   Βέβαια η αναβάθμιση του Άθω ως Άγιον Όρος, δεν γίνεται χωρίς προβλήματα. Η ανέγερση της Μεγίστης Λαύρας και άλλων τριών μοναστηριών, εισάγει καινοτομίες, ανεπιθύμητες για το αγιορείτικο κατεστημένο. Είναι που ο ήδη υπάρχων Μοναχισμός του Άθω περιορίζεται σε συγκεκριμένα αρχαϊκά πρότυπαΑναχωρητισμού και Ερημητισµού. Έτσι, δηµιουργείται κλίµα διχοστασίας, και αναπτύσσονται φιλονικίες, τις οποίες θα επιχειρήσει να αμβλύνει ο φονιάς του Νικηφόρου, κι επόμενος αυτοκράτορας, ο Ιωάννης Τσιµισκής (969 - 976), που στέλνει στο Άγιον Όρος τον ηγούµενο της σταμπολίτικης Μονής Στουδίου Ευθύμιο. Ο Ευθύµιος επαναφέρει την ευταξία στον Άθω, εκδίδοντας και το Ά Τυπικόν (972). Τα άλλα τρία μοναστήρια που ιδρύονται με την άδεια της Μεγίστης Λαύρας είναι:  η Μονή Βατοπεδίου (χτισμένη σε πεδιάδα βάτων), που ιδρύουν οι Αθανάσιος, Αντώνιος και Νικόλαος, μαθητές του Αγίου Αθανασίου  η Μονή των Ιβήρων, που ιδρύουν οι Τορνίκιοι, επιφανής ιβηρικός οίκος (δηλαδή γεωργιανικός), που διαπρέπει στην Ρωμανία,  η Μονή των Αμαλφηνών, που ιδρύουν Ιταλοί καλόγεροι, από το δουκάτο της Αμάλφηδος,

Το λάβαρο του Ισαάκιου Κομνηνού και η Ρωμιοσύνη‎ > ‎11-12ος αι‎ > ‎ 1185

Ρωμιοσύνη‎ > ‎11-12ος αι‎ > ‎

1185

το λάβαρο του Ισαάκιου Κομνηνού Παραδόξως, αυτή η σημαία της ανεξαρτήτου Κύπρου (1185-91), το λάβαρο τουΙσαάκιου Κομνηνού, μεταφέρεται στην Δύση, μέσω  Νορμαννών αρχόντων, όπως οΖαν ντε Γκιζόρς, όπου παραμένει μέχρι σήμερα, ως οικόσημο και ως έμβλημα πόλων, π.χ στο Portsmouth, πόλη που ιδρύει ο Ιωάννης Γκιζόρς, και το Wareham. Τον χειμώνα, ο δεσποτικός Ισαάκ Κομνηνός καταφέρνει και ανακηρύσσει εαυτόν ανεξάρτητο βασιλέα Κύπρου & Κιλικίας. Έχοντας κάποτε συλληφθεί να συμμετέχει σε συνωμοσία εναντίον του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, ο Ισαάκ ανανεώνει την έφεση του για αμφισβήτηση της αυτοκρατορικής αυθεντίας. Το λάβαρο ανεξαρτησίας που επιλέγει, συνδυάζει και το Γαλανό και το Χρυσό Διακριτικό, ενώ η εμφανής απουσία χριστιανικού συμβόλου, παραπέμπει στην πρόθεση του Ισαάκιου για προσεταιρισμό εμψύχου δυναμικού και έτερες λατρείες, είτε όψιμες, είτε αρχέγονες. Συγχρόνως, ο Νορμαννός ρήγας Γουλιέλμος Β΄ ο Αγαθός εξαπολύει κεραυνοβόλο επίθεση με αντικειμενικό στόχο πλέον, την προσάρτηση ολόκληρης της Ρωμανίας. Από την πρωτεύουσά του, το Παλέρμο, υφαίνει συνωμοσία στην οποία συμμετέχουν ένας ανηψιός του αυτοκράτορα Ανδρονίκου, ονόματι Αλέξιος Κομνηνός, κάποιος Μαλεϊνός από την Φιλιππούπολη, και ο Αλέξιος Σικουνδηνός, ο οποίος και ισχυρίζεται ότι προωθεί την ανάκτηση της πορφύρας από τον δήθεν Αλέξιο Β΄. Ο Ανδρόνικος περιφρονεί τον υποτιθέμενο διεκδικητή (μάλιστα σχολιάζει ότι “τελικά αυτός ο Αλέξιος Β΄ πρέπει να είναι δεινός κολυμβητής για να βουτηχθεί στο Βόσπορο και να βγει στην επιφάνεια στη Σικελία!”). Πάντως καταφέρνει να εξαρθρώσει πιο κοντινή συνωμοσία στην οποία πρωτοστατεί ο νόθος γιος του Μανουήλ Α΄, αλλά και γαμπρός του ιδίου, σύζυγος της νόθας κόρης του, Ειρήνης, o προσφάτως τυφλωθείς Αλέξιος Κομνηνός. Όσοι κρίνονται ένοχοι τιμωρούνται με σκληρότατες, απάνθρωπες ποινές από τον Ανδρόνικο, που όμως αιφνιδιάζεται από την επιτυχία του ισχυρού στρατού των Νορμαννών που αφού αποβιβάστηκε στο Δυρράχιο, αντιμετωπίζει με επιτυχία πέντε σώματα του αυτοκρατορικού στρατού και μέσα σε δύο μήνες προελαύνει στην Εγνατία Οδό, καταλήγοντας στην Θεσσαλονίκη.  Ρωμιοί αμυνόμενοι Ο διοικητής Δαυίδ Κομνηνός αδυνατεί να υπερασπισθεί την πόλη, η οποία αλώνεται και λεηλατείται ανηλεώς. Αναφέρονται απώλειες 7.000 κατοίκων. Ο Ανδρόνικος θωρακίζει την άμυνα της Προποντίδας με στόλο 100 πλοίων. Όμως, ο γιος του, Ιωάννης, που εκστρατεύει εναντίον των Νορμαννών, συλλαμβάνεται λόγω της ανικανότητάς του, και τυφλώνεται. Ο Ανδρόνικος, ολοένα και πιο βίαιος και παρανοϊκός, διατάζει την εκτέλεση όλων των συλληφθέντων πολιτών που κατηγορούνται για στάση ή προδοσία, αλλά και όλων των συγγενών αυτών. Όμως, έτσι αναδεικνύεται ένας σχετικά άσημος συγγενής των Κομνηνών, ο Ισαάκ Άγγελος, που φονεύει τον τραχύ Αντιχριστοφορίτη, όταν αυτός είχε σταλεί για να τον συλλάβει, και καταφεύγει στην Αγιά Σοφιά, ξαφνιάζοντας ευχάριστα τους υπό δίωξη αντιφρονούντες.  Ενθουσιασμένος απ’αυτήν την ανατροπή, ο λαός της Βασιλεύουσας, που δυσανασχετεί για το κράτος τρόμου που έχει καθιερώσει ο Ανδρόνικος, αλλά και για την επικείμενη επίθεση των Νορμαννών, εξεγείρεται και στον ναό της Αγίας Σοφίας ανακηρύσσει αυτοκράτορα τον – “θηλυπρεπή”, σύμφωνα με τον Ανδρόνικο – Ισαάκ. Ο Ανδρόνικος μεταβαίνει στην Αχιαλώ (<-- Αγχίαλος), απ'όπου μαζί με την όψιμη σύζυγό του, Άννα την Φράγκα, αλλά και με την ερωμένη του, την Μαραπτική. Μάταια επιχειρεί να διαφύγει στην Περατεία (Κριμέα). Αν και ανέκαθεν υπολόγιζε ότι “ισχύς του είναι η αγάπη του λαού”, ο Ανδρόνικος συλλαμβάνεται και παραδόξως βρίσκει βάναυσο θάνατο από αγριεμένο όχλο της Βασιλευούσης, που απαρτίζεται από δυσαρεστημένους πολίτες, μεταξύ των οποίων και πολλοί συγγενείς θυμάτων του καθεστώτος του. Εν τω μεταξύ, ο Αλέξιος Βρανάς στη Μοσυνόπολη (<-- Μαξιμιανούπολις) και στη συνέχεια στο Δημητρίτσι Σερρών, και οι Θεσσαλονικείς στην πόλη τους, συντρίβουν τους Νορμαννούς επιδρομείς, ενώ συλλαμβάνεται και τυφλώνεται ο Αλέξιος Κομνηνός, ο άνθρωπος που οι Νορμαννοί ανακήρυξαν αυτοκράτορα στην Σαλονίκη.  Πάντως, οι Νορμαννοί παραμένουν στα νησιά του Ιονίου Πελάγους, όπου περιφρουρούν οι άθικτοι στόλοι του αμιράλη Μαργαρίτου και του κόμητα του Λέτσε, Τανκρέδου. Από φέτος και για κάμποσα χρόνια, ο Γραικός "Νέπτουνος" του ρηγάτου, ο Μαργαρίτος, διαφεντεύει την Μεσόγειο, με επίκεντρο το Ιόνιο Πέλαγος, και με προσωπικές κτήσεις τις νήσους:  Μάλτα (η αρχ. Μελίτα ή Μελίτη, η μυθική Σχερία ή Σχερίη των Φαιάκων, όπου Φαίακες = Γκρίζοι, ήτοι ανάμεικτοι με μαύρους, ενδεχομένως από την Νειλοσουδανή Ομογλωσσία).  Κορφού (<-- Κορυφώ, η αρχ. Κέρκυρα ή Κόρκυρα, η μυθική Τάφος),  Κεφαλονιά (η αρχ. Κεφαλληνία, το μυθικό Δουλίχιο),  Θιάκι (σημ. Ιθάκη, λατινιστί Ίτακα, η μυθική Σάμα), και  Ζάτσιντο (Ζάκυνθος ή Ζάντε ή Τζάντε)  υπόλειμμα από ναό του  Σωτήρος Χριστού / Salvatore Christvs,  που χτίζεται την εποχή του Μαργαρίτου στην ακρόπολη της Ζακύνθου, στον λόφο της Μπόχαλης Ο Μαργαρίτος πραγματοποιεί καταδρομή στην Κύπρο, την επικράτεια του Ισαάκιου Κομνηνού, τον οποίο και στηρίζει εναντίον του αυτοκρατορικού πλωίμου που επιδιώκει την ανάκτηση του νησιού. Ο Γραικός αμιράλης, γνωστός και με τα παρατσούκλια “Νέπτουνος (= Ποσειδών)” και “re di Mare (= ρήγας της Θάλασσας)”, συντρίβει τον αυτοκρατορικό στόλο κ’αιχμαλωτίζει πολλά πλοία, τα οποία και στέλνει στη Σικελία. Ίσως είναι ο μοναδικός δυτικός θαλασσοπόρος της εποχής, που χρησιμοποιεί πυξίδα, ήδη σε ευρεία χρήση στην Ρωμανία και τον Ισλαμικό Κόσμο, όπου έχει διαδοθεί από την Κίνα.  οικόσημο των Αγγέλων Ενδυόμενος την πορφύρα, ο Ισαάκ Άγγελος παντρεύεται την Μαρία (Μαργαρίτα), κόρη του Μπέλου Γ΄ της Ουγγαρίας, αποκαθιστώντας κάπως την σχέση των δύο κρατών. Όμως για ν’αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους Νορμαννούς, συμμαχεί με τους Βενετούς με τους όρους που ίσχυαν πριν από το 1171 και την έξωση από την αυτοκρατορία που τους είχε κάνει τότε ο Μανουήλ Α΄. Επιπλέον, συμφωνεί να πληρώσει και αποζημίωση για τα διαφυγόντα κέρδη των Βενετών κατά το διάστημα 1171-85. Εξαιτίας της επαχθούς φορολογίας, την οποία εντείνει ο Ισαάκ Β΄ επί τη ευκαιρία του γάμου του με την Μαργαρίτα Αρπαντ, αλλά και της προετοιμασίας για την ριζική αντιμετώπιση των Νορμαννών, εξεγείρονται οι κουμανικής καταγωγής Βλάχοι αδελφοί Ασάνες, με αφορμή τα εγκαίνια του ναού του Αγ. Δημητρίου στην πόλη Τύρνοβο.  ο εν λόγω ναός του Αγίου Δημητρίου, στο Τύρνοβο Λέγεται ότι πραγματική αιτία της εξέγερσης του οίκου Ασεν/Ασαν, στάθηκε η προσβλητική συμπεριφορά του Ισαάκιου Β' Αγγέλου προς τους αδελφούς Ασαν, όταν τον συνάντησαν στα Κύψελα της Θράκης για να του ζητήσουν την παραχώρηση κτημάτων στο Αιμιμόντο, υπό την μορφή "προνοίας". Ο Ισαάκ Β΄ υπήρξε εριστικός και φέρεται ότι χαστούκισε τον Ιβάν Ασσεν.  ~~~~   ~~~~   ~~~~ Στους Αγίους Τόπους, πεθαίνει ο άξιος, αν και νεαρός, ρήγας της Ιερουσαλήμ, Βαλδουΐνος Δ΄ ο Λεπρός (1174-85), γιος της βασίλισσας Σίβυλλας και του Μομφερρατικού μαρκησίου Γουλιέλμου του Λογγασπάθα, κόμη της Γιάφφας (Ιόππα, Ιόππη) & της Ασκαλώνας. Έτσι, ο Ραϊμόνδος Γ΄, κόμης της Τριπόλεως (και 3ος ανηψιός του Ραϊμόνδου Στ΄, κόμητα της Τουλούζης), συνάπτει νέα, τετραετή συνθήκη ειρήνης με τον Κούρδο ηγέτη, Σαλαδίνο, που έχει επικρατήσει και στη χώρα του παλιού του αφέντη, αλλά και συμμάχου του Μανουήλ Α΄ στο πρόσφατο παρελθόν, του άρχοντα Νουραντίν των Ζεγκιδών της Μασρικ (= Ανατολή, δηλαδή η ευρύτερη Συρία).